Игрушка

В комнате было темно и тихо․ Слышалось только тиканье часов․ Мишутка Долли медленно спустилась со своей кукольной кроватки и неслышными шагами приблизиласт к кроватке Бетти․ В одно мгновенье вся недолгая жизнь Долли промелькнула перед глазами․  Долли вспомнила, как ее подарили Бетти в огромной упаковке с красивым бантом, как восхищалась ее красотой новая хозяйка․
Прибегая со школы домой, первым делом Бетти заходила в детскую, брала в руки Долли , сладко ее целуя в обе щечки, а затем долго рассказывала что с ней происходило в школе․
Вечером Бетти заботливо расчесывала шерстку Долли и нежно напевала ей колыбельную, затем укладывала ее спать под теплое одеяло, которое сшила сама для Долли․
По выходным они вместе прогуливались в саду, любуясь розами и пением птиц, играли в песочнице, качались в гамаке․
И все это время Бетти делилась с Долли самым сокровенным, а Долли все время слушала ее с пристальным ей вниманием․
И вдруг что-то произошло с этой трогательной дружбой․
Однажды Бетти пришла из школы, открыла дверь детской, посмотрела на Долли тяжело вздохнув и вышла․
Если бы Долли могла бежать, она бы побежала за Бетти что было сил,  чтобы узнать что же происходило с ее хозяйкой․ Увы․․․․ Вечером Бетти не причесала Долли, как обычно, а только уложила спать и глубоко вздохнула․ Каждый день Долли становилось все больнее и больнее։ Бетти совсем перестала разговаривать с ней, не брала с собой гулять․ И вот, как-то вечером, Бетти вбежала в детскую с огромной коробкой, в которой красовалась новая кукла․ Она радостно кружилась с новой куклой, подпрыгивала от радости и шептала ей нежные слова, как и в свое время Долли․ Вечером она уложила новую куклу рядом с собой, как и в свое время Долли․ Бетти , нежно обняв куклу, мигом заснула․ Долли все поняла։ она больше не нужна девочке․ Долли, нежно подкравшись , попрощалась с Бетти, и крупная капля слезы прошлась по ее мягкой шерстке․
Утром Бети как обычно встала, чтобы отправиться в школу․ Она красиво уложила свою новую куклу в коробку, и вот уже хотела выйти, как заметила, что что-то не так․
Но что именно? Бетти задумалась, но вспомнив, что опаздывает в школу, быстро чмокнула свою новую подружку и выбежала из комнаты․
Прибежав из школы, Бетти схватила свою новую куколку и пошла гулять․ Вернувшись домой, зайдя в детскую, ей стало не по себе: было неуютно,  сердце щемило․ Обойдя комнату, Бетти подошла к своим игрушкам и замерла как вкопанная․ Не было здесь Долли, ее любмой Долли․ Сначала она не поняла что происходит․ Прийдя в себя, она выскочила из комнаты с криком, подбежав к маме, будучи уверенной, что та сможет ей помочь․
Мама, нежно ее обняв, стала успокаивать, но Бетти была неумолима, не хотела ничего слушать․ Ее сердце разрывалось на части от боли и тоски․ Она просила маму, чтобы вернули ее милую Долли․ Мама сказала Бетти, что у нее есть новая кукла, а Долли они отдали девочке из приюта, у которой нет вообще игрушек․
И тут Бетти поняла, что у кого-то из детей вообще нет игрушек, кукол․ Они рады любой, даже чужой игрушке, а ей было мало Долли и многих других кукол. Она от них быстро уставала и хотела все больше и больше кукол․ И вот ее Долли, самая любимая Долли, больше не с ней․․․ Долли больше не будет с ней рядом никогда!  

Вопросы к тексту։

  1. Какими словами можно описать понятие ,,дружба,, ?
    • Дружба это любовь и уважения.
  2. В какой стране и когда появились первые игрушки ?
    • Самые древние игрушки сделаны из доступных природных материалов, камней, палок и глины. Тысячи лет назад египетские дети играли в куклы, у которых были парики и подвижные конечности, они были сделаны из камня, керамики и дерева.
  3. Имели ли вы в детстве игрушку, которая могла вам заменить друга?
    • Да, у меня есть Джеки, она моя любимая собака.
  4. Могут ли истинными друзьями человека стать животные?
    • Да, я думаю, что могут.

Задания для выполнения։

  1. Составьте из приведенных ниже слов предложения։
  • Девочка, в танце, куколка, воодушевленно, маленькая, кружилась, вместе со своей
    • Маленькая девочка воодушевленно кружилась в танце вместе со своей куколкой.
  • Кто, по-настоящему, не могут любить, сказал, животные, или, о том что, игрушки ?
    • Кто сказал о том, что животные по-настоящему не могут любить игрушки?
  • У, кошечка, сидела , маленькая, подъезда, и, безобидная
    • У подъезда сидела маленькая, безобидная кошечка.

2. Подберите пять-шесть прилагательных к слову игрушка․

Игрушка- красивая, новая, мягкая, большая, маленькая, деревянная.

Կենսոլորտ և նրա բաղադրիչները

Ծանոթանալով երկրագնդի տարբեր ոլորտներին՝ կարող ենք նշել, որ դրանցից ամենամեծը և ամենատարածվածը, որը բնակեցված է տարբեր կենդանի օրգանիզմներով, կենսոլորտն է: Կենսոլորտ հասկացությունը տվել է ավստրիացի գիտնական էդվարդ Զյուսը դեռևս 19-րդ դարում՝ իր «Երկրի դեմքը» գրքում: Քանի որ կենդանի օրգանիզմներն ունեն շատ լայն տարածում, ուստի կենսոլորտն ընդգրկում է ողջ ջրոլորտը, քարոլորտի վերին և մթնոլորտի ստորին շերտերը: Այդ շերտերում կան միջավայրի այնպիսի պայմաններ, որոնք նպաստավոր են կենդանի օրգանիզմների համար:

Կենսոլորտի հիմնական բաղադրիչներից են բույսերը և կենդանիները: Դրանք իրենց չափերով տարբեր են, ունեն տարբեր կառուցվածք, կենսագործունեության առանձնահատկություններ և հետաքրքիր հարմարանք­ներ, որոնք հնարավոր են դարձնում կյանքը երկրագնդի տարբեր ոլորտնե­րում: Կաղինը և բարդին, ծիրանենին և խնձորենին, խատուտիկը և ցորենը բույսեր են: Իսկ ճանճը և բզեզը, գորտը և մողեսը, հավը և շունը կենդանի­ներ են: Սակայն, բույսերից և կենդանիներից բացի՝ կան նաև այլ կենդա­նի օրգանիզմներ: Մի մասը շատ փոքր է՝ անզեն աչքով անտեսանելի: Դրանք մանրէներն են՝ հիմնականում բակտերիաները: Մյուս մասը սնկերն են: Մանրէները և սնկերը ևս կենսոլորտի հիմնական բաղադրիչներ են: Նշված չորս խոշոր խմբերի կենդանի օրգանիզմները կազմում են թագավորություններ:

Մարդը դասվում է կենդանիների թագավորությանը։ Սակայն մարդն առանձնահատուկ է, քանի որ նա ակտիվորեն ներգործում է բնության վրա, փոփոխում վերջինս: Բայց բնության նման փոփոխությունները ոչ միշտ են դրական: Հաճախ ստիպված ենք լինում հաղթահարել մարդու տնտեսական գործունեության բացասական հետևանքները: Պետք է իրա­կանացնել միջոցառումներ, որոնք ամեն գնով կպահպանեն բնությունը:

Կենդանի օրգանիզմները միայնակ չեն կարող երկարատև գոյատևել, նրանք փոխազդում են տարբեր մարմինների և նյութերի հետ: Այդ նյութե­րից է, օրինակ, թթվածինը, որով կենդանի օրգանիզմների մեծ մասը շնչում է: Կենդանի օրգանիզմների համար շատ մեծ դեր ունեն ջուրը և հանքային նյութերը: Բույսերն աճում են հողում: Նավթը և գազը հանածոներ են, ո­րոնք ունեն շատ մեծ նշանակություն մարդու կյանքում: Բայց դրանք կեն­դանի օրգանիզմների գործունեության արդյունք են: Նյութերի այս ցանկը կարելի է շարունակել: Բոլոր այդ նյութերը համարվում են կենսոլորտի բա­ղադրիչներ:

Կենսոլորտը մի ուրույն ամբողջություն է, բարդ համակարգ, որտեղ կենդանի օրգանիզմները միասին կատարում են կարևոր գործառույթներ: Դրանցից է, օրինակ, Երկրագնդում տարբեր նյութերի հոսքը, որն իրակա­նանում է կենդանի օրգանիզմների միջոցով: Շատ նյութեր, օրինակ՝ ջուրը կամ ածխաթթու գազը, հեռանում են կենդանի օրգանիզմից, հայտնվում շրջակա միջավայրում և հետո նորից վերադառնում կենդանի օրգանիզմ: Տեղի է ունենում նյութերի մի շրջապտույտ:

Հարցեր և առաջադրանքներ

  1. Ի՞նչ է կենսոլորտը, ի՞նչ ոլորտներ է ընդգրկում:
    • Երկրագնդի այն ոլորտը, որ բնակեցված է կենդանի օրգանիզմներով, կոչվում է կենսոլորտ: Կենսոլորտն ընդգրկում է ջրոլորտը, քարոլորտի վերին և մթնոլորտի ստորին ոլորտները:
  2. Որո՞նք են կենսոլորտի հիմնական բաղադրիչները:
    • Կենսոլորտի հիմնական բաղադրիչներն են՝ բույսերը, կենդանները, մանրէները, սնկերը:
  3. Թվարկեք կենդանի օրգանիզմների թագավորությունները: Ո՞ր թա­գավորությունում է դասվում մարդը:
    • Բույսերի, կենդանիների, սնկերի և մանրէների թագավորություններ: Մարդը պատկանում է կենդանիների թագավորությանը:
  4. Տարբեր նյութերի հետ կենդանի օրգանիզմների փոխազդեցության ի՞նչ օրինակներ գիտեք:
    • Կենդանի օրգանիզմների հիմնական մասը շնչում է թթվածին, խմում է ջուր և այլն:
  5. Կենսոլորտում ի՞նչ գործառույթներ են իրականացնում կենդանի օրգանիզմները:
    • Կենդանիները մասնակցում են տարբեր նյութերի շրջապտույտին:
  6. Ուշադիր դիտարկեք տեղանքը, շրջակա միջավայրը: Ի՞նչ գիտեք այդ միջավայրի պայմանների մասին: Թվարկեք և նկարագրեք շրջապատի կենդանի օրգանիզմները, բույսերը և կենդանիները: Ի՞նչ գիտեք այդ օրգանիզմների մասին:
    • Իմ շրջապատում կան շատ գեղեցիկ բարդիներ, տարբեր ծառեր և բույսեր, կան շներ և կատուներ, ծիծեռնակներ և ագռավներ:
  7. Բնապահպանական ի՞նչ խնդիրներ գիտեք:
    • Բնապահպանական խնդիր է բնության աղտոտումը, բնության բարիքների անխնա օգտագործումը:

Ռոզին և իր շունը

Գարնանային նկարներ… — Լիդիյա Կամենդատյան

Մի գարնան առավոտ մի աղջիկ, որի անունը Ռոզի էր, իր շան հետ գնում է այգի: Այգում նա շանը հանկարծ կորցնում է ու սկսում է լաց լինել: Հանկարծ նրան է մոտենում իր ընկերը: Նա փորձում է իմանալ, թե ինչու՞ էր Ռոզին լաց լինում, բայց աղջիկը շարունակում էր լաց լինել և ոչինչ չէր ասում: Ընկերը հասկացավ, որ նրա շունը՝ Ջեկոն, կորել էր: Նա որոշեց օգնել և փորձեց գտնել Ջեկոյին: Արդեն կեսօր էր, բայց Ռոզին դեռ չէր գտել իր շանը: Հանկարծ աղջիկը լսեց մի ծանոթ հաչոց, այդ Ջեկոն էր: Ընկերը գտել էր շանը հարևան այգում: Ռոզին շատ ուրախացավ ու գրկեց իր շանը: Ընկերնեը որոշեցին գնալ պաղպաղակ ուտելու: Ռոզին այս անգամ բաց չէր թողնում շան վզկապը, որ հանկարծ նորից չկորչի: Նրանք լավ ժամանակ անցկացրին և վերադարձան տուն:

Մայր այծը: Վախթանգ Անանյան

Քյարքի լեռան դիմաց  մի ժայռապատ լեռնագոտի կա։ Նրա գլուխը տափակ է ու սիզավետ։

Աշնան կանաչով պատած տափարակով ես առաջ սողացի, հասա ժայռի պռնկին ու ցած նայեցի։ Ներքևում ծնկահար խոտի մեջ նստոտած՝ որոճում էին վեց-յոթ քարայծ։ Նրանք այնպես հանգիստ ու անմեղ էին, գողտրիկ գլուխները նրբագեղ վզերի վրա վեհորեն պահած, որ հիացած նայում և ափսոսում էի կրակել։ Բայց ողջ օրը՝ սկսած լուսադեմից՝ ես շրջել էի այդ լեռներում, հոգնել էի ծայր աստիճան և անուղղելի սխալ գործած կլինեի, եթե ենթարկվեի իմ զգացմունքներին և բաց թողնեի այդքան հաջող որսը։

Եվ ես խլացնելով իմ մեջ խղճի ձայնը՝ կրակեցի խմբից քիչ հեռու նստած մի այծի վրա։

Որոտից սարսափահար՝ կենդանիները վեր թռան ու  սուրացին ժայռերի երկայնքով։ Այն այծը, որի վրա կրակել էի, նայեց ինձ չգիտեմ ինչ հայացքով,- հեռու էր, նրա աչքերի արտահայտությունը որոշել չէր կարող,-և փոխանակ փախչելու իր ընկերների հետևից, գողտրիկ ոստյուններով վազեց դեպի ինձ և կանգ առավ ժայռի ստորոտում, ինձնից ընդամենը տասնհինգ քայլ ցած։ Այս անգամ ես որսացի նրա որոնող հայացքը, որ լի էր տագնապով ու սարսափով։ Ուղիղ հրացանիս փողի դիմաց կանգնել է նա դողդողացող  մկաններով, տեսնում է ինձ՝ իրեն մահ բերողին, բայց չի փախչում․ նրա հայցքը տենդագին փնտրում է մեկին։

Մինչ ես նշան էի բռնել իմ զոհի կրծքին և մատս սեղմում էր հրացանի ձգանը, այդ «մեկը», որին նա փնտրում էր տենդագին և որի համար նա այնպես անվախ վազում էր դեպի մահաբեր զենքը, այդ «մեկը»  հանկարծ դուրս թռավ ոտքիս տակից՝ ժայռի խոռոչից, ուր թաքնվել էր, ոստոստալով հասավ իրեն փնտրողին ու մտավ նրա վզի տակ։

Ուլն է ․․․

Ես լայն ժպտացի և հրացանս ետ քաշեցի։ Այդ սրտաշարժ տեսարանի առաջ անմիջապես հանգավ որսորդական կիրքն իմ մեջ։ Եվ երբ, հաջորդ վայրկյանին, մայր և ուլ իրար գտած՝ միասին սլանում էին փախած հոտի հետևից, ես հրացանս օդում ճոճելով ճանապարհ էի դնում նրանց ու ցնծագին բացականչություններով թնդացնում ժայռերը։

Այդ պահին իմ դիմացի լեռան ծերպերում թնդյուններ լսվեցին, և ականջիս հասավ ընկերոջս ուրախ կանչը․

-Խփել ե˜մ, արի տանե˜նք, արի օգնի˜ր․․․

Եվ նա սկսեց ինքն իրեն երգել ու սուլել։ Ուրախ էր։ Ուրախ էր, որ այծ էր սպանել։ Ես նույնպես ուրախ էի։ Բայց ուրախ էի, որ չէ՛ի սպանել, որ չորբացավ այն սիրուն ուլիկը․․․

Առաջադրանք.

Գրի՛ր, թե պատմվածքն ինչի մասին է և ինչ սովորեցրեց։

Այս պատմվածքը որսորդի և այծի մասին էր: Որսորդն ուզում էր կրակել այծի վրա, բայց, երբ տեսավ, որ այծը ձագուկ ունի, խղճաց և չկրակեց:

Ես այս պատմությունից սովորեցի, որ պետք է բարի լինել և կենդանիներին չսպանել:

«Кувшин с золотом»

Слышать мне довелось от наших стариков, старики наши слышали от своих дедов, а их деды — от своих стариков, что жил когда-то бедняк-пахарь и был у него только клочок земли да пара волов.
И вдруг зимой у этого пахаря-бедняка издыхают волы. А когда наступила весна и пришло время пахать и сеять, без волов он не мог работать и сдал землю взаймы соседу. Стал этот сосед пахать, и вдруг плуг его наткнулся на что-то твёрдое. Смотрит он и видит большой глиняный кувшин, полный золота. Бросает он волов и плуг и бежит к хозяину земли.


— Эге, свет глазам твоим! — говорит. — В твоей земле отыскался кувшин с золотом, иди забирай его!
— Нет, братец, это золото не моё, — отвечает хозяин. — Ты снял у меня землю, ты пашешь, и всё, что в земле, твоё. Золото нашёл — пусть будет золото, всё равно оно твоё — бери!
Начинают спорить: один твердит — золото твоё, другой — нет, твоё. Спор разгорается, начинается драка.
Идут к царю с жалобой.
Как услышал царь о кувшине с золотом, глаза у него так и загорелись. Говорит:
— Не твоё золото и не его. Кувшин с золотом нашли в моей земле — значит, он мой.
И царь со своей свитой спешит туда, где нашли кувшин. Приходит, велит открыть его и видит: кувшин полон змей!
В ужасе и в гневе возвратился царь во дворец и повелел наказать дерзких пахарей, посмевших обмануть его.
— О государь, да продлится жизнь твоя, — завопили несчастные, — за что ты хочешь погубить нас? В кувшине никаких змей нет — там одно золото… чистое золото!
Царь посылает своих людей проверить. Люди идут, возвращаются и говорят — в кувшине золото!
— Вай! — удивляется царь, а про себя думает: «Наверно, я не разглядел как следует или не тот кувшин видел».
И снова идёт он туда, открывает кувшин, а в нём опять полно змей. Что за чудо? Никто понять не может. И царь приказывает собрать всех мудрецов своего царства.
— Растолкуйте, — говорит, — мудрецы, что это за чудо? Пахари нашли в земле кувшин с золотом. Иду я туда — в кувшине змеи, идут они — он полон золота. Что это может значить?
— Не прогневайся, о государь, на наши слова. Этот кувшин с золотом дарован бедным пахарям за их трудолюбие и честность. Когда идут они — находят золото, это награда им за честный труд. А когда идёшь ты и хочешь похитить чужое счастье — вместо золота находишь змей.
Царь содрогается и слов не находит в ответ.
— Хорошо, — говорит он наконец. — А теперь решите: кому из них принадлежит золото?
— Конечно, хозяину земли! — восклицает пахарь.
— Нет, тому, кто пахал землю! — возражает хозяин земли.
И опять начинается перебранка.
— Ладно-ладно, погодите, — останавливают их мудрецы. — Нет ли у вас детей — сына или дочери?
И оказалось, что у одного есть сын, а у другого дочь. Тогда мудрецы решают: поженить молодых и кувшин с золотом отдать им. Родители согласны, все довольны. Ссора кончается — начинается свадьба.
Семь дней и семь ночей справляют они свадьбу. А кувшин с золотом, полученный в дар за трудолюбие и честность, отдают они своим детям.
Золото — новобрачным, а змеи — жадному царю.

Вопрос

Кому бы вы отдали кувшин с золотом и почему? Подготовьте ответ в виде текста / аудио / видео.

Я бы ровно делил золото между пахарямы.

Задания

ЗАДАНИЕ 1. ОБРАЗУЙТЕ СЛОВОСОЧЕТАНИЯ.

Образец: кофе + молоко = кофе с молоком

  1. Чай + лимон=чай с лимоном
  2. Рыба + картошка=рыба с картошкой
  3. Пицца + грибы + ветчина=пицца с грибами и с ветчиной
  4. Суп + курица=куринный суп
  5. Торт + шоколад=шоколадный торт
  6. Вода + газ=газированная вода
  7. Сок + лёд.=сок с лёдом
  8. Рис + соус=рисовый с соус
  9. Салат + помидоры + огурцы=салат с помидорами и с огурцами
  10. Бутерброд + колбаса + сыр=бутерброд с калбасой и с сыром
  11. Мясо + картофель=Мясо с картофелью
  12. Борщ + сметана=Борщ со сметаной
  13. Тушёное мясо + овощи=тушёное мясо с овощами
  14. Котлеты + грибы=котлеты с грибами
  15. Компот + сухофрукты= компот со сухофрктами
  16. Мороженое + орехи + шоколад=ореховое и шоколадное мороженое
  17. Суп + фрикадельки= суп с фрикадельками
  18. Блинчики + сметана + варенье=блинчики со сметаной и с вареней

ЗАДАНИЕ 2. НАПИШИТЕ, КОГДА ЭТО НУЖНО ДЕЛАТЬ, ИСПОЛЬЗУЯ ПРЕДЛОГИ ПЕРЕД И ПОСЛЕ.

Всегда мойте руки передобед
Вам не надо волноваться передэкзамен
Всегда проверяйте чемодан передпоездка
Я всегда мою посуду послееда
Я всегда поздравляю свою подругу послеНовый год
Мама желает доброй ночи ребёнку передсон
Студенты иногда ходят в библиотеку послелекция
Отцу нужно отдохнуть послеработа
Врач посоветовал больному принять успокоительное лекарство передоперация

Урок 2.
Напишите вопросы и ответы к картинкам.
В ответах вам помогут глаголы: разговаривать, завтракать, готовить, вставать,
убирать, объяснять, читать, говорить, здороваться, думать, говорить,
танцевать.

1. Что она делает? Она убирает дом.
2. Что мальчик делает? Мальчик встает.
3. Марина что делает? Она читает.
4. Мама что делает? Мама готовит.
5. Что делает пара? Он танцуют.
6. Что делает учитель? Он объясняет урок.
7. Девочки что делают? Они разговаривают.
8. Что делают мама и папа? Они завтракают.
9. Что делает Ирина? Она говорит по телефону.
10. Что делают мужщины? Они здоровятся.
11. Что делают дети? Они говорят.
12. Что делает дедушка? Он думает.

Измените глаголы по лицам.
Гулять, делать, обедать, открывать, отвечать, говорить, спрашивать,
смотреть, учить, ужинать, учиться, заниматься, давать, рассказывать,
отдыхать, участвовать, рисовать, танцевать, узнавать, доставать.
ямыты выононаоноони
гуляюгуляемгуляешьгуляетегуляетгуляетгуляетгуляют
делаюделаемделаешьделаетеделаетделаетделаетделают
обедаюобедаемобедаешьобедаетеобедаетобедаетобедаетобедают
открываюоткрываемоткрываешьоткрываетеоткрываетоткрываетоткрываетоткрывают
отвечаюотвечаемотвечаешьотвечаетеотвечаетотвечаетотвечаетотвечают
говорюговоремговорешьговоретеговоретговоретговоретговорют
спрашиваюспрашиваемспрашиваешьспрашиваете спрашиваетспрашиваетспрашиваетспрашивают
смотрюсмотремсмотрешьсмотретесмотретсмотретсмотретсмотрют
учюучемучешьучетеучетучетучетучют
ужинаюужинаемужинаешьужинаетеужинаетужинаетужинаетужинают
учусучимсяучишьучитесьучитсяучитсяучитсяучатся
занимаюсзанимаемсязанимяешьсязанимаетесзанимаетсязанимаетсязанимаетсязанимаются
даюдаёмдаёшьдаётедаётдаётдаётдают
отдыхаюотдыхаемотдыхаешьотдыхаетеотдыхаетотдыхаетотдыхаетотдыхают
участвуюучаствуемучаствуешьучаствуетеучаствуетучаствуетучаствуетучаствуют
рисуюрисуемрисуешьрисуетерисуетрисуетрисуетрисуют
танцуютанцуемтанцуешьтанцуететанцуеттанцуеттанцуеттанцуют
узнаюузнаемузнаешьузнаетеузнаетузнаетузнаетузнают
достаюдостаёмдостаёшьдостаётедостаётдостаётдостаётдостают


Մթնոլորտի պահպանությունը և մարդու առողջությունը

Մթնոլորտի դերն ու նշանակությունը մարդու կյանքում և ընդհանրապես Երկիր մոլորակի համար անգնահատելի են: Մթնոլորտը մեր մոլորակը պաշտպանում է հսկա երկնաքարերից և Արեգակից Երկիր ներխուժող ուլտրամանուշակագույն ճառագայթումից: Մթնոլորտի շնորհիվ է, որ տեղի է ունենում ջրի շրջապտույտը: Առանձնակի կարևոր է մթնոլորտի դերը մարդու կյանքում: Առանց օդի մարդը կարող է ապրել ընդամենը րոպեներ:
Ուստի մոլորակի յուրաքանչյուր բնակչի պարտքն է պահպանելու ա­նաղարտ պահելու մթնոլորտը, որպեսզի Երկրի վրա կյանքը շարունակվի: Մթնոլորտի աղտոտումը կատարվում է երկու ճանապարհով՝ բնական և մարդածին:

Բնական աղտոտման աղբյուրներն են հրաբուխները, փոշեհողմը, ան­տառների հրդեհը և այլ բնական երևույթները: Մարդածին աղտոտման աղբյուրներն են արդյունաբերությունը, գյուղատնտեսությունը և տրանսպորտը:
Մթնոլորտի աղտոտման ամենամեծ բաժինը պատկանում է տրանս­պորտին, մասնավորապես՝ ավտոմոբիլայինին, որն արտանետում է մեծ քանակությամբ ածխաթթու գազ:
Մթնոլորտի աղտոտման մյուս խոշոր աղբյուրն արդյունաբերությունն է, մասնավորապես՝ քիմիականը, վառելիքայինը, մետաղաձուլությունը և այլն: Մթնոլորտն աղտոտվում է նաև գյուղատնտեսության մեջ օգտագործ­վող թունաքիմիկատներով, օրգանական նյութերի այրումից առաջացած գազերով:
Այդ ամենի հետևանքով օդում նվազում է թթվածնի քանակությունը, ա­վելանում է ածխաթթու գազի քանակը, ինչը նպաստում է օդի տաքացմանը և կլիմայի փոփոխությանը: Արտանետված գազերը քայքայում են նաև օ­զոնի շերտը, որը պաշտպանում է օրգանական աշխարհն ուլտրամանու­շակագույն ճառագայթումից:
Հետևաբար՝ այսօր առանձնապես հրատապ է մթնոլորտի պահպա­նության խնդիրը:
Մթնոլորտի անաղարտության պահպանման հիմնական ուղին չաղ­տոտելն է:
Անհրաժեշտ է էներգիայի ավանդական աղբյուրների օգտագործումից աստիճանաբար անցնել Արեգակի, քամու էներգիայի օգտագործմանը, ո­րոնք չեն աղտոտում մթնոլորտը:
Քանի որ ավտոմոբիլային տրանսպորտը մթնոլորտի ամենամեծ աղ­տոտողն է, ուստի այսօր հսկայական աշխատանքներ են կատարվում ավ­տոմեքենաների շարժիչների տեխնիկական կառուցվածքը բարելավելու ուղ­ղությամբ: Դրա շնորհիվ կնվազի թունավոր արտանետումների քանակը: Մթնոլորտի մաքրության պահպանման գործում անփոխարինելի դեր են կատարում անտառները, բնակավայրերի կանաչ գոտիները, զբոսայգիները, պուրակները: Ուստի անհրաժեշտ է ոչ միայն դրանք պահպանել, այլև՝ աստիճանաբար ընդարձակել: Անտառները ոչ միայն օդը հարստաց­նում են թթվածնով, այլև՝ իրենց սաղարթով կլանում են փոշու, մրի և այլ նյութերի մասնիկները:
Մթնոլորտ արտանետվող զանազան թունավոր գազերը, ծուխը, փոշին, մուրը և այլ նյութեր վտանգավոր են մարդկանց առողջության համար: Դրանք կարող են թափանցել մարդու շնչառական օրգանները և նույնիսկ քաղցկեղի պատճառ դառնալ: Այդ նյութերն առաջացնում են նաև մաշկային հիվանդու­թյուններ, վնասում նյարդային համակարգը:
Խոշոր քաղաքներում բնակչության առողջությունն ավելի է վտանգ­ված, որովհետև մթնոլորտն այդտեղ ավելի շատ է աղտոտված ավտոտ­րանսպորտի արտանետումներով:
Մթնոլորտի անաղարտության պահպանումն առաջին հերթին ամբողջ բնության և ամենագլխավորը, մարդու առողջության գրավականն է:

Հարցեր և առաջադրանքներ

  1. Ի՞նչ նշանակություն ունի մթնոլորտը Երկրի համար:
    • Մթնոլորտը մեր մոլորակը պաշտպանում է հսկա երկնաքարերից և Արեգակից Երկիր ներխուժող ուլտրամանուշակագույն ճառագայթումից: Մթնոլորտի շնորհիվ է, որ տեղի է ունենում ջրի շրջապտույտը:
  2. Որո՞նք են մթնոլորտն աղտոտող հիմնական աղբյուրները:
    • Բնական աղտոտման աղբյուրներն են հրաբուխները, փոշեհողմը, ան­տառների հրդեհը և այլ բնական երևույթները: Մարդածին աղտոտման աղբյուրներն են արդյունաբերությունը, գյուղատնտեսությունը և տրանսպորտը:
  3. Ի՞նչ նյութերով է աղտոտված մթնոլորտը:
    • Մթնոլորտը աղտոտված է ածխաթթու գազով, փոշիով, մրով և այլ թունավոր գազերով:
  4. Մթնոլորտի անաղարտության պահպանման ի՞նչ ուղիներ գիտեք:
    • Անհրաժեշտ է էներգիայի ավանդական աղբյուրների օգտագործումից աստիճանաբար անցնել Արեգակի, քամու էներգիայի օգտագործմանը, ո­րոնք չեն աղտոտում մթնոլորտը:
      Քանի որ ավտոմոբիլային տրանսպորտը մթնոլորտի ամենամեծ աղ­տոտողն է, ուստի այսօր հսկայական աշխատանքներ են կատարվում ավ­տոմեքենաների շարժիչների տեխնիկական կառուցվածքը բարելավելու ուղ­ղությամբ: Մթնոլորտի մաքրության պահպանման գործում անփոխարինելի դեր են կատարում անտառները, բնակավայրերի կանաչ գոտիները, զբոսայգիները, պուրակները:
  5. Աղտոտված մթնոլորտն ի՞նչ հիվանդություններ կարող է առաջացնել։
    • Այդ նյութերն առաջացնում են մաշկային հիվանդու­թյուններ, քաղցկեղ, վնասում են նյարդային համակարգը:
  6. Ձեր բնակավայրում մթնոլորտն աղտոտող ի՞նչ աղբյուրներ գիտեք:
    • Մթնոլորտի աղտոտման աղբյուրներ են՝ գործարանները, ավտոմեքենաները, հրդեհները:

Ինքնաստուգում(5-րդ դասարան)

  1. Կարդա՛ տեքստը, լրացրո՛ւ բաց թողած տառերը:

Վաղուց, շատ վաղուց մի մարդ էր ապրում: Նա աշխարհի ամենաբարի մարդն էր: Հենց լույսը բացվում էր, վերցնում էր իր սրինգն ու շրջում գյուղից գյուղ, քաղաքից քաղաք: Նա իր սրինգի քաղցր մեղեդիներով մխիթարում էր  վշտացածներին, բժշկում հիվանդներին: Երբ լսում էին նրա նվագը, թշնամիները հաշտվում էին, խոսում սիրո և եղբայրության մասին:
Մի ագամ ուշ գիշերով մարդը տուն էր վերադառնում անտառի միջով: Հանկարծ շատ մոտիկից լսվեց գայլերի ոռնոցը, մի քիչ հետո խավարի մեջ պսպղացին նրանց աչքերը: Մարդը մի պահ քարացավ, բայց իսկույն սթափվեց, ձեռքն առավ սրինգն ու սկսեց նվագել: Հնչեց կախարդական մեղեդին, և գայլերը նստեցին գետնին, գլուխները դրեցին առջևի թաթերի վրա ու կարծես քարացան:

2. Բնութագրի՛ր այս պատմության մարդուն՝ պատմելով նրա կատարած գործերի մասին:

Նա շատ բարի մարդ էր, մխիթարում էր վշտացածներին, բուժում էր հիվանդներին:

3. Մարդն ինչպե՞ս փրկվեց գայլերից:

Նա վերցրեց իր սրինգը, նվագեց, ու գայլիերը քարացան:

4. Վերնագրի՛ր տեքստը:

<<Սիրինգով բարի մարդը>>

5. Կազմի՛ր նոր բառեր  աշխարհ, ճանապարհ բառերով:

Աշխարհ- աշխարհագրություն, չնաշխարհիկ, աշխարհաբար

Ճանապարհ-ավտոճանապարհ, ճանապարհածախս,

6. Դո՛ւրս գրիր ընդգծված բառերը՝ դիմացը գրելով, թե յուրաքանչյուրն ինչ խոսքի մաս է:

ամենաբարի-ածական

սրինգ-գոյական

նա-գոյական

քաղցր-ածական

մխիթարում էր – բայ

անտառ-գոյական

 սթափվեց– բայ

կախարդական-ածական

7. Համառոտի՛ր նախադասությունը՝
Նա իր սրինգի
 քաղցր մեղեդիներով մխիթարում էր վշտացածներին:

Նա մխիթարում էր:

8. Գտիր տրված նախադասության ենթական և ստորոգյալը՝

Մի ան.ամ ուշ գիշերով մար.ը տուն էր վերադառնում անտառի մի.ով:

թնթակա – մարդը

ստրոգյալ-վերադառնում էր

4. Հետևյալ բառերի հոմանիշները գրի՛ր՝ 

մխիթարել- հույս տալ

պսպղալ-փայլել

թշնամի-հակառակորդ

5. Տրված թվերը գրի՛ր բառերով՝ 

2099-երկու հազար իննսունինը

37-երեսունյոթ

45-քառասունհինգ

766-յոթ հարյուր վաթսունվեց

84-ութսունչորս

Հնարագետ ջուլհակը

Ղ․ Աղայանի «Հնարագետ ջուլհակը» պատմվածքը դերերով պատմե՛լ սովորիր:

Կատարի՛ր պատմվածքի տակ գտնվող  բոլոր առաջադրանքները:

  1. Հնարագիտություն, թագավոր, կտավ, հարցմունք, կախարդական, անմահական, գլուխ, արհեստասեր բառերը բաղադրիչների բաժանի՛ր, որոշի՛ր կազմությունը (պարզ, բարդ, ածանցավոր, բարդ ածանցավոր):
    • Հնարագիտություն- հնար+ա+գիտ+ություն-բարդ ածանցավոր
    • թագավոր-թագ+ավոր-ածանցավոր
    • կտավ-պարզ
    • հարցմունք-հարց +մունք-ածանցավոր
    • կախարդական-կախարդ +ական-ածանցավոր
    • անմահական-ան+մահ+ական-ածանցավոր
    • գլուխ-պարզ
    • արհեստասեր– արհեստ+ա+սեր-բարդ
  2. Պատմվածքից դո՛ւրս գրիր 5  անձ ցույց տվող, 5 իր ցույց տվող գոյականներ: Պատմվածքից փորձիր գտնել և դուրս գրել հատուկ գոյականը:
    • Անձ ցույց տվող գոյականներ-դերվիշ, մարդ, գիտնական, թագավոր, ժանտախտ:
    • Իր ցույց տվող գոյականներ-քաղաք, թալիսման, շրջան, երկինք, ամպ:
    • Հատուկ գոյականներ-Շահ-Աբաս, Սպահան, Աստված
  3. Բնութագրի՛ր դերվիշին, ջուլհակին:
    • Դերվիշ- նա շատ համառ էր, չար էր ու անսիրտ:
    • Ջուլհակ-նա շատ խելացի, հնարամիտ և խորամանկ մարդ էր: