Երկնէր երկին, երկնէր երկիր,

Երկնէր եւ ծովն ծիրանի.

Երկն ի ծովուն ունէր եւ զկարմրիկն եղեգնիկ:

Ընդ եղեգան փող ծո՛ւխ ելանէր,

Ընդ եղեգան փող բո՛ց ելանէր.

Եւ ի բոցոյն վազէր խարտեաշ պատանեկիկ:

Նա հուր հեր ունէր,

Բո՛ց ունէր մօրուս,

Եվ աչկունքն էին արեգակունք:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ո՞վ է Վահագնը: Պատմի՛ր նրա մասին:
   • Վահագնը հին հայկական դիցաբանության աստված է: Նա կրակի, ամպրոպի, ռազմի աստվածն է:
2. Գույն մատնանշող բառերը դուրս գրիր: Ո՞րն է բանաստեղծության մեջ իշխող գույնը:
   • Զկարմրիկն, խարտյաշ: Բանաստեղծթյան մեջ իշխում է կարմիր գույնը:
3. Նկարագրի՛ր  Վահագնի ծնունդը: Ո՞ր  հիմնական տարրերի ծնունդ է Վահագնը:
   • Վահագնը ծնվել է երկնքի, երկրի, ծովի միախառնումից, որի հետևանքով եղեգից ծուխ ու բոց է դուրս եկել և ծնվել է պատանի Վահագնը: Վահագնը ծնվել է կրակից, օդից և ջրից:
4. Վահագնին նկարագրող պատկերները դո՛ւրս գրիր և ըստ դրանց ինքդ նկարագրի՛ր նրան:
   • Խարտյաշ պատանեկիկ
   • Նա հուր հեր ունէր, բոց ունէր մօրուս, և աչկունքն էին արեգակունք :
   • Վահագն ուներ շեկ ու կրակոտ մազեր, բոց մորուք ուներ և աչքերն արեգակի պես էին:
5. Քո կարծիքով, այս ծնունդն իրակա՞ն է, երևակայակա՞ն, թե՞ ինչ-որ բան խորհրդանշող:
   • Այս ծնունդը երևակայական է:
6. Բանաստեղծությունն աշխարհաբար դարձրո՛ւ:
   • Երկնում է երկինքը, երկնում է երկիրը,
   • Երկնում է ծիրանի ծովը.
   • Երկիրը ծով ուներ և կարմիր եղեգնիկ:
   • Եղեգից ծուխ էր դուրս գալիս,
   • Եղեգից բոց էր դուրս գալիս.
   • Եվ բոցից դուրս է գալիս խարտյաշ պատանի:
   • Նա ուներ հուր մազեր,
   • Ուներ բոց մորուք,
   • Եվ աչքերն էին արեգակներ:
7. Paint-ով նկարի՛ր Վահագնի ծնունդը:
8.  Ի՞նչ նմանություն ես տեսնում «Եղեգնուհին» հեքիաթի և «Վահագնի ծնունդը» բանաստեղծության միջև։
   • Վահագնը և Եղեգնուհին ծնվել էին եղեգից:

Կոնդը Երևանի ամենահին թաղամասերից մեկն է: Կոնդ հայերենում նշանակում է երկարաձիգ: Կոնդը Երևանի պատմական կորիզն է, որը միակ թաղամասն է Երևանում, որ պահպանվել է հենց այնպիսին, ինչպիսին եղել է 18-րդ դարում: Ցածր առաստաղով տները, հին դարպասները, նեղլիկ փողոցները, փոքրիկ այգիները պահպանել են Հին Երևանի ողջ կոլորիտը: Այս թաղամասում է գտնվում Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցին: Այստեղ է գտնվում նաև հին պարսկական մզկիթը, որտեղ այժմ բնակվում են մարդիկ: Կոնդը հայտնի է եղել խնձորի և ծիրանի այգիներով:

Մաս 1

Բակտերիաներն ունեն կենդանի օրգանիզմներին բնորոշ հատկությունները՝ աճ, զարգացում, նյութափոխանակություն, բազմացում և այլն:
Մանրէներն այնքան փոքր են, որ անզեն աչքով տե­սանելի չեն: Դրանք տեսանելի են դառնում միայն խոշորացնող սարքերի օգնությամբ: Հոլանդացի վարպետ և բնագետ Անտոնի վան Լևենհուկը, այդպիսի մի պարզ սարք ստեղծելով, բացահայտեց մանրէները: Մանրէների մի մեծ մասը բակտերիաներն են: Դրանք պարզունակ միաբջիջ օրգանիզմներ են, որոնք սնվում, շարժվում, կիսվում և բազմանում են, օժտված են նաև այլ հատկություններով:  Բակտերիաները տարբեր ձևի են՝ ցուպիկաձև, գնդաձև, ստորակետաձև, պարուրաձև և այլն: Այդ ձևն ապահովվում է որոշա­կի լավ արտահայտված արտաքին կառույցով, որր շրջապատում է բակ­տերիան: Նման կառույցը նաև պաշտպանում է բակտերիան միջավայրի տարբեր անբարենպաստ գործոններից, օրինակ՝ սուր առարկաներից, բարձր ջերմաստիճանից կամ ճնշումից, քիմիական տարբեր նյութերից: Բակտերիաները շատ կայուն են:
Երկրագնդի վրա կենդանի օրգանիզմներից են բույսերը և կենդանինե­րը: Բացի դրանցից՝ կան փոքր, մանր օրգանիզմներ՝ մանրէներ, որոնց մեծ մասը բակտերիաներն են: Բակտերիաները  տարածված են գրեթե ամենուրեք՝ մյուս կենդանի օրգանիզմների հետ կազմելով կենսոլորտը:

Մաս 2
Բակտերիաները բազմանում են մարմինը երկու մասի բաժանվելու  ճանապարհով:
Արագ բազմացող բակտերիաները կարող են կիսվել յուրաքանչյուր քսան րոպեն մեկ:
Բակտերիաների միջև կան նաև գույնի, չափսի և այլ տար­բերություններ: Բակտերիաների մեծ մասն անգույն է:   Բակտերիաներն ունեն սնման տարբեր եղանակներ. մի դեպքում իրենք են առաջացնում օրգանա­կան նյութեր, մյուսում՝ օգտվում են պատրաստի նյութերից: Հո­ղում բակտերիաները շատ են (1 գրամ հողում կարող են գտնվել միլիոնավոր բակտե­րիաներ):
Բակտերիաների մի մասը մեծ օգուտ է տալիս բնությանը: Դրանք մասնակցում են երկրագնդում նյութերի հոսքերին և փոփոխություններին, նպաստում են որոշ բույսերի աճին և զարգացմանը, կենդանիների և մար­դու սննդառությանը։ Սակայն բակտերիաների մյուս մասը փչացնում է տարբեր պիտանի առարկաներ, բույսերում, կենդանիներում և մարդու օր­գանիզմում առաջացնում տարբեր հիվանդություններ: Որոշ բակտերիաներ, թափանցելով մարդու օրգանիզմ, առաջացնում են տարբեր հիվանդություններ, ինչպիսիք են տիֆը, խոլերիան, թոքախտը (տուբերկուլյոզը) և այլն:  Այդ բակտերիանե­րը վնասակար են: Նրանք կարող են օրգանիզմ թափանցել կեղտոտ սննդամթերքի և ջրի, ինչպես նաև վարակված օդի միջոցով:
Հիվանդածին բակտերիաներ կա­րող են տարածվել բերանում, հան­գեցնել բորբոքման: Այդ պատճա­ռով խորհուրդ է տրվում ամեն օր մաքրել ատամները:

Բակտերիաների մասին գիտությունն ընդգրկված է մանրէաբանութ­յունում:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Որտե՞ղ կարելի է հանդիպել բակտերիաների:
   1. Բակտերիաների կարող ենք հանդիպել ամենուր՝ բնության գրկում, տանը, բակում, դպրոցում, այգում և այլուր:
2. Ի՞նչ գիտեք բակտերիաների  մասին: Ի՞նչ օրգանիզմներ են դրանք:
   1. Բակտերիաները միաբջիջ օրգանիզմներ են, նրանք աճում են, զարգանում և բազմանում են:
3. Ո՞վ է բացահայտել բակտերիաները, ի՞նչ սարքի օգնությամբ:
   1. Մանրէները բացահայտել է հոլանդացի բնագետ Անտոնի Վան Լևենհուկը խոշորացնող սարքի օգնությամբ:
4. Ինչի՞ հաշվին են բակտերիաները պաշտպանվում միջավայրի անբենպաստ գործոններից:
   1. Բակտերիանեը լինում են ցուպիկաձև, գնդաձև, պարուրաձև և այլն, դրանց արտաքին կառուցվածքը պաշտպանում է նրանց արտաքին անբարենպաստ պայմաններից:
5. Բակտերիաների սնման ի՞նչ եղանակներ գիտեք:
   1. Կա բակտերիաների սնման 2 եղանակ: Մի դեպքում օգտվում են պատրաստի նյութերից, մյուս դեպքում իրենք են առաջացնում օրգանական նյութեր:
6. Ինչու՞են բակտերիաներն անվանում մարդու և՛ բարեկամներ, և՛ թշնամիներ:
   1. Բակտերաների մի մասը համարվում է մարդու բարեկամ, քանի որ նպաստում է բույսերի աճին ու զարգացմանը, կենդանիների և մարդու սննդառությանը: Իսկ բակտերիաների մի մասն էլ համարվում է մարդու թշնամի, քանի որ նրանք առաջացնում են տարբեր տեսակի հիվանդություններ:
7. Ի՞նչ  դեր ունեն բակտերիաները  բնության մեջ:
   1. Բակտերիաների մի մասը մեծ օգուտ է տալիս բնությանը՝ մասնակցելով նյութերի հոսքին և փոփոխություններին:

1. Венерина мухоловка

Это хищное растение охотится с помощью специальных двустворчатых ловушек, которые находятся на кончиках листьев. Пока оно ждёт добычу, створки приоткрыты. Но стоит только насекомому заползти внутрь и потревожить несколько чувствительных волосков на поверхности, как «клетка» моментально захлопывается. Происходит это за доли секунды.

2. Жирянка

У этого растения простое приспособление для охоты: его мясистые листья покрыты особым слизистым и  липким секретом. К нему и приклеиваются насекомые. Когда жертва поймана, жирянка выделяет дополнительные ферменты для её переваривания. А если насекомое крупное и сопротивляется, листья растения плавно скручиваются, не давая ему выбраться. С мелкой добычей жирянка справляется и так.

3. Непентес

Ловушки у непентеса довольно крупные — до нескольких десятков сантиметров в длину. Хотя есть и более миниатюрные. По форме они похожи на кувшины, которые 

крепятся к кончикам листьев. У каждого из них есть приподнятая крышечка — это «посадочная полоса» для насекомых-жертв. А в природе они ещё и защищают растение от попадания дождевой воды.

Насекомых привлекает запах, который выделяет непентес. Они заползают внутрь, а выбраться обратно по гладким стенкам уже не могут. Жидкость, которую содержит «кувшинчик», выполняет роль желудочного сока и обеспечивает переваривание жертвы.

4. Росянка

5. Саррацения

По способу охоты это хищное растение похоже на непентес. Его крупные листья-«кувшинчики» направлены вверх, а крышка либо не прикрывает их вовсе, либо делает это частично. Ловушки довольно яркие, чтобы заинтересовать насекомых.Привлекает добычу и ароматный сладкий сок, который выделяют специальные железы. Жертвы, которые падают внутрь ловушки, легко соскальзывают на самое дно, а выбраться уже не могут. После начинается процесс переваривания.

Ղ. Աղայանի «Եղեգնուհին» հեքիաթից դո՛ւրս գրիր սպասավոր բառի բոլոր հոմանիշները։

Սպասավոր-աղախին, նաժիշտ

Целый день льёт мелкий дождь. С деревьев в саду осыпались почти все листья. Редкий ветер гонит их по земле. Опустели птичьи гнёзда. Только воробьи мокнут на ветках. Холодно, сыро поздней осенью. Скорее бежим в тёплое жильё!

Դպրոցի 4-րդ դասարանցիներով ընկեր Ֆլորայի հետ գնացինք Էրեբունի թանգարան: Թանգարանը գտնվում էր բլուրի վրա: Ներքևի մասում գտնվում էր Արգիշտի 1-ի արձանը, ով հիմնադրել է Էրեբունի ամրոցը մ.թ.ա. 782 թվականին: Մենք դասարանցիներով ոտքով բարձրացանք դեպի թանգարան: Ծանոթացանք թանգարանի դրսի հատվածին, որտեղ երգեցինք Էրեբունի-Երևանին նվիրված երգեր: Թանգարանի ներսի հատվածում մենք տեսանք ուրարտական թագավորության քարտեզը, տեսանք շատ արձանիկներ, կենցաղային իրեր, սեպագիր ձեռագրեր: Այնտեղ կար քարից պատրասված խողովակներ:

Մենք ունեցան շատ լավ օր:

Մաս 1

Մեր շրջապատում կան շատ բույսեր: Տարբեր բույսեր՝ խոտեր, թփեր և ծառեր, աճում են անտառներում ու մարգագետիններում, այգիներում ու պուրակներում, փողոցների եզրերին, դպրոցամերձ և տնամերձ հողամա­սերում և այլուր: Դասարաններում և սենյակներում բույսերն աճեցվում են համապատասխան տարաներում, այստեղ բույսերը խնամքի առարկա են: Ի՞նչ է բնորոշ բույսերին:
Բույսը հիմնականում աճում է հողում: Նրա մարմնի մի մասը գտնվում է հողում՝ կազմելով ստորգետնյա հատվածը: Մյուսը` տեսանելի հատվածն է, որը գտնվում է հողից դուրս, կազմում վերգետնյա հատվածը: Բույսն ունի իր կառուցվածքը: Սովորաբար տարբերում են նրա արմատը, ցողունը և տերևը: Դրանք միասին կազմավորում են բույսի մարմինը: Արմատը սովորաբար կազմում է բույ­սի ստորգետնյա մասը: Արմատները լի­նում են շատ բարակ և հաստացված, կարճ և երկար: Ցողունն արմատին է միացնում տերևները:

Մաս 2
Բացի նշվածից՝ բույսերի մի մասը ծաղկում է, տալիս պտուղներ և առաջաց­նում սերմեր: Ծաղիկները, պտուղները և սերմերը բույսի կառուցվածքի մասերն են: Ծաղկման շրջանում բույսերը շատ շքեղ են, գունեղ, գեղեցիկ ու բուրավետ: Արմատը, ցողունը, տերևը, ծաղիկը, պտուղը, սերմը բույսի օրգաններն են:
Բույսն անընդհատ աճում է և զար­գանում, նրա աճը լավ դիտվում է միջա­վայրի բարենպաստ պայմաններում՝ լույ­սի, ջրի և անհրաժեշտ այլ նյութերի առկայությամբ: Եթե ուշադիր դիտարկենք բույսի կյանքը, ապա կնկատենք այն, որ բույսը սնվում է, օգտագոր­ծում ջուր և ածխաթթու գազ, բույսի մարմնում առաջանում են տարբեր օր­գանական նյութեր: Բույսը նաև շնչում է, որի ընթացքում օգտագործում է թթվածին՝ կենդանիների և մարդու նման:

Որոշ բույսերի կենսագործունեության առանձնահատկություններից է հոտը, հաճախ նաև՝ բուրավետ լինելը:
Բույսերի մասին շատ հետաքրքիր երևույթներ կարելի է դիտել անտա­ռում կամ մարգագետնում, դպրոցամերձ կամ տնամերձ հողամասում, շրջա­կա կանաչ աշխարհում: Բույսերը պետք է ոչ միայն ճանաչել, այլ նաև՝ պաշտպանել: Բույսերը մարդկանց «կանաչ բարեկամներն» են:
Բույսերի մասին գիտությունը կոչվում է բուսաբանություն:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Շրջապատում որտե՞ղ են աճում բույսեր:
   • Բույսերն աճում են անտառներում, դաշտերում, ջրում, բակերում, տանը և այլ վայրերում:
2. Ի՞նչ գիտեք բույսի մարմնի մասին: Ո՞րն է նրա ստորգետնյա, ո՞րը՝վերգետնյա հատվածը: Ի՞նչ կառուցվածք ունի բույսը: Բույսի ի՞նչ օրգաններ գիտեք:
   • Բույսի մարմնի մասերն են՝ արմատ, ցողուն, տերև, ծաղիկ, պտուղ, սերմ: Արմատը բույսի ստորգետնյա հատվածն է, իսկ մնացած մասերը վերգետնյա հատվածն է:
3. Ի՞նչ պայմաններ են անհրաժեշտ՝ բույսի աճի և զարգացման համար:
   • Բույսի աճի համար անհրաժեշտ են ջուր, ջերմություն, լույս, օդ:
4. Ինչպե՞ս է դրսևորվում բույսի կենսագործունեությունը:
   • Բույսերի կենսագործունեության առանձնահատկություններից է բուրավետ լինելը:
5. Փորձեք նշել, թե ինչո՞վ են բույսերը կարևոր մարդու կյանքում։
   • Բույսերը մարդու համար շատ մեծ ու կարևոր նշանակություն ունեն, նրանք մարդուն ապահովում են թթվածնով: